De Groene Keuken van Pompeï: Biologisch Eten Lang voor de Trend

Hoe onze voorouders precies aten, weten we allang niet meer. Maar zeker is dat ze vaak gezonder aten dan wij nu. Neem nou brood: bij de Romeinen bestond hun maaltijd steevast uit vers brood. Brood was hét basisvoedsel, dat de meeste mensen zich konden veroorloven. Dit brood was ongetwijfeld voedzamer dan het doodgewone supermarktbrood van nu, met al zijn ingrediënten en E-nummers. Onze voorouders hadden geen last van pesticiden, PFAS of gemanipuleerde tarwe, wat veelal glutenallergie veroorzaakt. Maar wat aten de mensen uit Pompeï eigenlijk? Ik vond een fascinerend artikel in HISTORIA: "Laatste maaltijd in Pompeï". Het zal je verbazen wat zij aten – in ieder geval biologisch en super groen!

Hier kun je lezen wat de inwoners van Pompeï aten – en je vindt ook recepten om zelf een echte Romeinse maaltijd te maken.

Romeinen aten overal brood bij

Rijke en arme Romeinen begonnen de dag op dezelfde manier – met het stevige ontbijt ientaculum, dat rond zonsopgang werd opgediend. De maaltijd bestond vooral uit vers brood, kaas, eieren en honing, maar de arts Galenus raadde ook olijven, groenten en wat fruit aan.

Brood was het belangrijkste basisvoedsel, dat de meeste mensen zich konden veroorloven. Daarom hebben archeologen alleen al in Pompeï 31 bakkerijen gevonden.

‘Sta op! De bakkers verkopen al brood aan de jongens!’De schrijver Martialis als eerbetoon aan Romeinse bakkers'

Bakkers verkochten brood vanaf de vroegste ochtenduren, en daarom prees de schrijver Martialis hen om hun ijver:

‘Sta op! De bakkers verkopen al brood aan de jongens!’

De bakkers gebruikten tarwe, gerst, spelt en gierst, die werden verbouwd op velden rond Pompeï of geïmporteerd uit de provincies, waaronder Egypte. Alle vier de graansoorten zijn gevonden op landgoederen die in de Romeinse tijd in Boscoreale lagen, een paar kilometer van Pompeï.

Net als Pompeï werden deze landgoederen bedolven onder de as, waardoor het graan verkoolde en bewaard bleef.

De grond onder de hellingen van de Vesuvius was zeer vruchtbaar. Daardoor waren er veel boerderijen in het open landschap, waar vooral druiven werden geteeld voor wijn. Archeologen denken dat de boerderijen in dit gebied jaarlijks wel 100 miljoen liter wijn produceerden.

Onderzoek van verkoolde wortels en zaden uit Pompeï en Herculaneum en omgeving laat echter zien dat hier ook prei, uien en bonen werden verbouwd.

Zo’n 30 procent van de huizen in Pompeï had ook een eigen tuin waar de bewoners fruit en groenten teelden. Uit opgravingen blijkt dat ze ook vijgen, olijven, hazelnoten en kersen hadden.

Als de zon het hoogst aan de hemel stond, genoten veel mensen van prandium, dat wel op een ontbijt leek. De maaltijd was licht en werd vaak in een informele setting gegeten.

De dichter Seneca pakte het liefst een hompje brood en ging niet eens zitten. Anderen waren minder spartaans en vulden het eten aan met wat fruit en vleeswaren.

De laatste maaltijd van de dag was heel anders – tenminste voor de rijken.

waar zowel eten als drinken werd verkocht. Er zijn ongeveer 80 van deze snackbars gevonden in Pompeï.

Wat ze allemaal gemeen hadden, was dat er toonbanken waren met uitsparingen waarin grote kruiken – dolia – met snelle gerechten, warm en koud, stonden.

Erwtenstoofpot was een typisch gerecht dat werd beschreven door de fijnproever en kok Apicius. Het werd geserveerd met prei, koriander, lavas en komijn.

Uit graffiti blijkt echter dat niet alle eetgelegenheden in Pompeï kwaliteit serveerden.

‘We kwamen hier met verlangen. Nu verlangen we nog veel meer om te vertrekken!’ schreef een gast op een muur.'

Misschien aten om deze reden niet alle armen buiten de deur. In een kamer boven een bordeel hebben archeologen een kookpot gevonden met de resten van een stoofpot van bonen en uien – waarschijnlijk gekookt boven een verplaatsbare kolenvuurkorf.

In tegenstelling tot de armen aten de rijken van Pompeï thuis, waar slaven de soms extravagante diners bereidden.

Net als nu telde zo’n feestmaal drie gangen.

Het voorgerecht bestond meestal uit groenten, maar bevatte ook vis, schelpdieren en slakken. In Pompeï zijn kleipotten met luchtgaten gevonden om slakken te bewaren voordat ze werden gekookt.

Het hoofdgerecht kon gebraden speenvarken, lam of rund zijn, maar kip, patrijs en gans waren ook populair. De fijnproever Apicius heeft zelfs een recept voor flamingo en papegaai opgenomen in zijn kookboek.

De exotische vogels werden gekookt met zout, dille en wijnazijn en opgediend met dadelsaus. Kleine hapjes zoals hazelmuizen gevuld met varkensgehakt en noten en taarten waren ook gewild.

Het feestmaal werd afgesloten met een dessert van fruit en noten en verschillende cakes geserveerd met een saus van melk, eieren, honing en granaatappelpitten. De consistentie van de saus deed denken aan karamelpudding van nu.

Maar hoewel de gerechten van de sociale klassen verschilden, toont nieuw onderzoek aan dat de armen verrassend gevarieerd en gezond aten.

Rioolslib prikt voedselmythe door

Tot een paar jaar geleden namen onderzoekers aan dat de armen van het Romeinse Rijk grotendeels leefden op water, brood en pap met weinig voedingswaarde. Maar niets blijkt minder waar.

Archeologen hebben een put opgegraven onder een appartementencomplex in de zusterstad van Pompeï, Herculaneum, waar rioolslib uit de toiletten van de bewoners zich ophoopte tot de ramp van 79.

Het pand – bekend als Insula Orientalis II – had winkels en eettenten op straatniveau, terwijl de bovenste verdiepingen werden verhuurd aan arme gezinnen. De vulkaanuitbarsting verkoolde het organische materiaal in de riolen.

Uit analyses daarvan bleek dat de bewoners gezond en gevarieerd aten. Het rioolslib bevatte bijvoorbeeld botten van maar liefst 50 vissoorten, die de bewoners voorzagen van gezonde vetzuren, eiwitten en ijzer. Daarnaast waren er grote hoeveelheden zaden en pitten van vijgen en olijven, die rijk zijn aan antioxidanten.

Het slib bevatte ook eierschalen en mosselen, die ook in Pompeï zijn gevonden: keukenafval werd vaak gewoon door het toilet gespoeld.

Analyses van skeletresten uit Herculaneum laten ook zien dat tot 50 tot 75 procent van het dieet van de inwoners bestond uit plantaardig voedsel. Verder blijkt dat de mensen – inclusief de armen – gemiddeld langer waren dan de bevolking van deze regio in de 20e eeuw, waarschijnlijk dankzij de gezonde kost.

Omdat de inwoners van Herculaneum en Pompeï niet beschikten over suiker, waren hun tanden ook gezonder dan die van de meeste West-Europeanen van nu.

Voedselimport uit de hele wereld

Uit opgravingen in Pompeï en Herculaneum blijkt daarnaast dat de inwoners dol waren op specerijen in hun eten. Rozemarijn, munt, venkel, tijm en peterselie werden lokaal verbouwd.

Andere specerijen kwamen van veel verder weg, waaronder kaneel en zwarte Indiase peper, die volgens Romeinse bronnen erg duur waren. Toch zijn er peperkorrels gevonden in het rioolslib van Herculaneum, waaruit blijkt dat zelfs de armen af en toe de kostbare lekkernij te pakken kregen.

Om de toegang tot deze luxeproducten veilig te stellen, bouwden de Romeinen een complex handelsnetwerk op dat zich uitstrekte tot in India en China. Van hieruit werden specerijen en andere exotische goederen vervoerd naar Romeins Egypte en verder naar steden als Pompeï en Herculaneum.

De naamloze bakker in de bakkerij van Modestus in Pompeï had waarschijnlijk geen toegang tot dit soort exotische specerijen. Maar hij bakte het brood dat door hoog en laag werd gegeten. En toen hij de deur van de bakkerij voor de laatste keer op slot deed, voegde hij zich bij een lange stoet vluchtelingen van alle rangen en standen door elkaar.

Toen de Vesuvius uitbarstte, waren de inwoners van Pompeï en Herculaneum allemaal gewoon mensen die zich in veiligheid probeerden te brengen. Of de bakker het overleefd heeft, weet niemand – maar zijn brood in ieder geval wel.

MEER OVER ETEN UIT POMPEÏ